φυματίωση

Λοιμώδης νόσος, που προσβάλλει τον άνθρωπο και μερικά ζώα και προκαλείται από το μυκοβακτηρίδιο της φ., τον βάκιλλο (Mycobacterium tuberculosis) που ανακάλυψε ο Κοχ. Η φ. του ανθρώπου μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορες κλινικές εικόνες και εξαρτάται από την εντόπιση ή τη διασπορά του μικροβίου στον οργανισμό, από τη λοιμογόνο του δύναμη, από τη γενική και ειδική ανοσολογική αντίσταση του οργανισμού. Η αντίδραση του ατόμου πράγματι διαφέρει ανάλογα με το αν πρόκειται για την πρώτη επαφή με το μυκοβακτηρίδιο ή για αναμόλυνση. Ο άνθρωπος μολύνεται συνήθως κατά την παιδική ή νεανική ηλικία. Πάντως, η μέση ηλικία κατά την οποία συμβαίνει η μόλυνση είναι χαρακτηριστική για κάθε τύπο πληθυσμού και ποικίλλει ανάλογα με τις συνθήκες υγιεινής. Το μυκοβακτηρίδιο μπαίνει στον οργανισμό διαμέσου της αναπνευστικής ή πεπτικής οδού, προκαλεί πνευμονική ή εντερική βλάβη και σχεδόν πάντα φτάνει στα επιχώρια λεμφογάγγλια (πρωτοπαθές σύμπλεγμα). Η πρωτομόλυνση αυτή συχνά περνάει απαρατήρητη, αλλά μπορεί να εξελιχθεί απευθείας σε πραγματική νόσηση, η οποία όμως αναπτύσσεται συχνότερα ύστερα από μήνες, χρόνια ή δεκαετίες λόγω διασποράς του μικροβίου από την πρωτοπαθή εστία ή λόγω εξωγενούς αναμόλυνσης. Ο άνθρωπος που μολύνθηκε με το μικρόβιο της φ. παρουσιάζει υπερευαισθησία σε αυτό. Στο φαινόμενο αυτό στηρίζεται η θετική δερματοαντίδραση Mantoux, δηλαδή μια ερυθρότητα και οίδημα στο σημείο της ένεσης εκχυλίσματος μυκοβακτηριδίου. Το μικρόβιο της φ. προκαλεί ειδική φλεγμονώδη αντίδραση, που χαρακτηρίζεται από τυροποίηση, δηλαδή τύπο μαλάκυνσης, την οποία μπορεί να πάθουν οι πληγέντες ιστοί. Οι τοξίνες του βάκιλλου, τέλος, έχουν επιπτώσεις σε ολόκληρο τον οργανισμό. Η τυροποίηση ευθύνεται για καταστρεπτικές βλάβες των ιστών (σπήλαια), που παρατηρούνται στη φ. των πνευμόνων, των οστών κ.α. Η φ. μπορεί να προσβάλει τον οργανισμό στο σύνολό του, όπως συμβαίνει στη γενικευμένη κεγχροειδή μορφή, ή ένα ή περισσότερα συστήματα συγχρόνως ή διαδοχικά. Τα όργανα που προσβάλλονται συχνότερα είναι οι πνεύμονες και ο υπεζωκώτας. Στο λεμφικό σύστημα, το οστεοαρθρικό, το κεντρικό νευρικό και το ουρογεννητικό εντοπίζεται, επίσης συχνά, το μυκοβακτηρίδιο. Ανάπαυση, κατάλληλο κλίμα, διατροφή, εκτός από την ορθοπεδική αγωγή των οστικών βλαβών, τη θωρακοπλαστική και τον τεχνητό πνευμοθώρακα σε φ. του πνεύμονα, ήταν τα βασικά θεραπευτικά μέσα πριν από την ανακάλυψη των αντιφυματικών, αντιβιοτικών και χημειοθεραπευτικών. Και σήμερα εφαρμόζονται καμιά φορά οι παλιές μέθοδοι ως απαραίτητο συμπλήρωμα της ειδικής θεραπευτικής αγωγής και της σύγχρονης χειρουργικής του πνεύμονα. Στρεπτομυκίνη, βιομυκίνη, καναμυκίνη, ριφαμπικίνη είναι τα σπουδαιότερα αντιφυματικά αντιβιοτικά. Η υδραζίνη του ισονικοτινικού οξέος, το παρααμινο-σαλικυλικό οξύ, η κυκλοσερίνη κ.ά. είναι τα αποτελεσματικότερα χημειοθεραπευτικά. Η φ. θεωρείται κοινωνικό νόσημα και σε όλες τις χώρες υπάρχουν νόμοι και οργανώσεις για την καταπολέμησή της. Η προφύλαξη επιτυγχάνεται με τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του λαού, με την απομόνωση αυτών που μπορούν να μεταδώσουν τη νόσο, με τον κατάλληλο έλεγχο των βοοειδών που παράγουν γάλα (το μικρόβιο φ. βόειου τύπου μπορεί να προκαλέσει τη νόσο στον άνθρωπο) και την ομαδική ακτινολογική έρευνα για τον έγκαιρο εντοπισμό αυτών που πάσχουν, με τον εμβολιασμό διά του εμβολίου B.C.G. (Bacillus Calmette Guιrin) και με τη χημειοπροφύλαξη.

* * *

η, Ν

ιατρ. λοιμώδες μεταδοτικό νόσημα τού ανθρώπου και τών ζώων, που οφείλεται σε διάφορα είδη μυκοβακτηρίων τα οποία είναι γνωστά με την περιληπτική ονομασία βάκιλος τού Κοχ.

[ΕΤΥΜΟΛ. < φυματιώ. Ο τ. έχει επικρατήσει αντί τού αναμενόμενου φυματίαση. Η λ. αποτελεί απόδοση τού γαλλ. tuberculose].